De nieuwkomersverklaring lijkt niet strijdig met de grondrechten. Toch roept ze vragen op. Zo gaat ze verder dan het respect voor onze rechtsstaat, maar doelt ze ook op bepaalde waarden. Hoe werden die geselecteerd? Wie zal nagaan of ze ook echt worden nageleefd? Vreemd dat het parlement niet betrokken werd bij een tekst met zo’n waardebepaling.

In werkelijkheid legt de verklaring de vinger op een oude wonde: in België zijn het migratie- en integratiebeleid twee verschillende zaken. Zo komt het het federale niveau toe om verblijfstitels af te leveren, maar zijn het de gemeenschappen en gewesten die bevoegd zijn op het gebied van integratie. De federale overheid beheert de toegang tot het grondgebied, de gemeenschappen en gewesten hebben de hefbomen in handen op het gebied van onderwijs, huisvesting, werk en economie.

Na de Tweede Wereldoorlog organiseerde ons land een economische migratie. Het is pas veel later dat het zich iets begon aan te trekken van het verblijf op lange termijn en de families van die buitenlandse werkkrachten. Dat gebeurde zonder veel visie op stadsontwikkeling en maatschappij, een coherent integratiebeleid bleef uit. In bepaalde gewesten werd ook lang geweigerd om volwaardige integratietrajecten op poten te zetten.

De verklaring is te meer een symbool omdat ze zich maar richt tot een deel van de nieuwkomers. Het is onmogelijk om zoiets op te leggen aan migranten uit de EU. Ze heeft in eerste instantie ook weinig praktische gevolgen: voor een nieuwkomer volstaat het de tekst te ondertekenen om zijn recht op verblijf niet op het spel te zetten, wat hij er ook over denkt. Daarom zou de verklaring beter later in het proces aan bod komen. Is het niet logischer om ze te laten ondertekenen als iemand zijn verblijf van bepaalde duur omgezet wil zien naar een verblijf van onbepaalde duur? We vragen ons ook af hoe de opvolging zal lopen: hoe ga je de integratie op basis van die waarden na als je een federale overheid bent en integratie afhangt van andere bevoegdheidsniveaus?

De nieuwkomersverklaring legt bloot dat het federale niveau over weinig echte tools beschikt op het gebied van integratie, terwijl het wel de migratie moet regelen. En daar zit de angel. Als we het migratie- en integratiebeleid eindelijk met elkaar willen verzoenen, dan is het hoog tijd om er ons samen aan te zetten – federale overheid, gemeenschappen, gewesten, instellingen en middenveld. Hoe kunnen we het migratiebeleid beter doen aansluiten op de reële motivatie van kandidaat-migranten? Hoe denken we een integratiebeleid uit dat meer doet dan omgaan met het voldongen feit van de migratie? Daarom zou het goed zijn om een overleg rond migratie en integratie te plannen tussen alle ministers, waarbij die essentiële elementen van ons samenlevingsmodel worden afgewogen.

François De Smet
Directeur van Myria