In 2023 heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens België veroordeeld in het arrest-Camara omdat ons land een asielzoeker vijf maanden lang geen opvang gaf. Het Hof stelde een systemisch probleem vast en wees op de manifeste weigering van de Belgische Staat om te voldoen aan de bevelen van de rechter, die de regering had opgedragen om opvang te voorzien. Het Comité van Ministers van de Raad van Europa onderzoekt de maatregelen die België heeft genomen na dit arrest. 

In juli hebben Myria en het FIRM de maatregelen van de federale regering geëvalueerd en hun vaststellingen meegedeeld aan het Comité van Ministers. Ze stellen vast dat de maatregelen die de overheid heeft genomen ontoereikend zijn. Er zijn wel enkele goede praktijken opgezet, maar deze zijn afhankelijk van de goede wil van de terreinactoren.

Sinds 2023 is de opvangcrisis alleen maar erger geworden. Tussen midden juni 2023 en midden juni 2024 is het aantal personen op de wachtlijst voor een opvangplaats bijna verdubbeld, van 2.114 naar 4.097 personen. Het gaat om alleenstaande mannen, behoudens uitzonderingen. De wachttijd voor een plaats in een opvangcentrum kan oplopen tot 9 maanden of langer.

Terwijl bepaalde personen onderdak vinden bij kennissen of humanitaire noodopvang, worden anderen aan hun lot overgelaten in kraakpanden of op straat. Trauma’s die mensen in hun land van herkomst of op de weg naar Europa hebben opgelopen kunnen door deze precaire leefomstandigheden nog erger worden. 

Door na te laten om sommige maatregelen te nemen, toont de overheid onvoldoende politieke wil om deze humanitaire crisis op te lossen. In deze context vestigen het FIRM en Myria de aandacht op drie vormen van lacunes: 

1. De toename van de opvangcapaciteit is duidelijk onvoldoende, rekening houdende met de lange duur van de behandeling van asielaanvragen door de overheid. De capaciteit van het opvangnetwerk is in drie jaar tijd gestegen met ongeveer 6.000 plaatsen, van 29.000 plaatsen in 2021 (het jaar waarin de huidige crisis is gestart) naar 35.385 plaatsen op 1 mei 2024 (cijfers van Fedasil). Tussen juli 2023 en juni 2024 kwamen er slechts 1.765 plaatsen bij. Tijdens de opvangcrisis van 2014-2015, in een weliswaar andere context, werden in slechts een jaar tijd 15.000 plaatsen gecreëerd. 
2. Bepaalde maatregelen die de opvangwet voorziet in geval van verzadiging van het netwerk worden bewust niet ingezet. Dit is het geval voor het bieden van noodopvang in overeenstemming met de wet – met een minimale sociale begeleiding – en de subsidiaire financiële hulp van het OCMW voor asielzoekers die bij kennissen of bij familie kunnen verblijven. 
3. Bepaalde uitzonderlijke steunmaatregelen en goede praktijken voor de opvang van mensen die in 2022 moesten vluchten uit Oekraïne werden niet toegepast op de huidige crisis. Het gaat met name over een coördinatiemechanisme tussen de verschillende overheidsniveaus, over oproepen tot solidariteit en solidaire opvang faciliteren door te vermijden dat personen die asielzoekers bij hen opvangen lagere sociale uitkeringen krijgen. 

Voor het FIRM en Myria moet de federale overheid dringend alle nodige maatregelen nemen die een oplossing kunnen bieden. Deze crisis gaat immers in tegen de menselijke waardigheid en de rechtsstaat. De twee onafhankelijke publieke instellingen hebben hun aanbevelingen aan het Comité van Ministers van de Raad van Europa gericht. Ze zullen verder opvolgen of de Belgische overheden hun internationale verplichtingen uitvoeren.  

Documenten

• Tussenkomst van het FIRM en Myria bij het Comité van Ministers van de Raad van Europa. 
• Beslissing van het Comité van Ministers van de Raad van Europa 

Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM) is een onafhankelijke publieke instelling die de mensenrechten in België beschermt en bevordert. Het FIRM richt adviezen, aanbevelingen en rapporten aan de overheid om het respect voor de mensenrechten te verbeteren. Het volgt ook de uitvoering van internationale verplichtingen van België en werkt regelmatig samen met andere organisaties. Meer informatie op https://federaalinstituutmensenrechten.be/  

Myria, het Federaal Migratiecentrum, is een onafhankelijke publieke instelling met als wettelijke opdracht de overheid te informeren over de aard en de omvang van migratiestromen, toe te zien op de naleving van de grondrechten van vreemdelingen en de strijd tegen mensenhandel en -smokkel aan te moedigen. Myria voert deze taken uit in een geest van dialoog en overleg met alle betrokken actoren. 

Over hetzelfde onderwerp:

• Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens, Myria, Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting, Unia, het Kinderrechtencommissariaat en Délégué général aux droits de l’enfant, Van goede praktijk naar structurele beleidsmaatregel. Beleidsvoorstellen naar voorbeeld van het onthaal van Oekraïners op de vlucht, 26 september 2022.  
• Het Federaal Migratiecentrum Myria, het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM), de federale Ombudsman, Unia, het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, het Kinderrechtencommissariaat, de Délégué général aux droits de l’enfant en het interfederaal Steunpunt tot bestrijding van armoede, Opvangcrisis: Mensenrechteninstellingen nodigen Europa en de Verenigde Naties uit om mensenrechtenschendingen te onderzoeken, september 2023.  
• Myria, Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens, de federale Ombudsman, de Kinderrechtencommissaris en de Délégué général aux droits de l’enfant, Federale regering faalt in de aanpak van de opvangcrisis: humanitaire crisis en rechtsstaat aangetast, december 2022.