Het Europese wettelijke kader moedigt ook de introductie van alternatieven aan.

Zo vermeldt de terugkeerrichtlijn dat detentie moet worden beschouwd als een laatste optie. Hoewel het als zodanig niet verplicht is om alternatieven te ontwikkelen, vermeldt het handboek over terugkeer, ontwikkeld door de Europese Commissie in 2015 en bijgewerkt in 2017, dat deze bepaling impliceert dat elke lidstaat alternatieven moet bieden voor detentie in zijn nationale wetgeving. Deze alternatieven kunnen uiteraard alleen aan de vreemdeling worden opgelegd bij irregulier verblijf wanneer de vrijwillige vertrekperiode is verstreken.

Daarnaast vermeldt de opvangrichtlijn, omgezet door een wet die in maart 2018 in werking trad, expliciet dat staten moeten voorzien in alternatieve maatregelen voor de detentie van asielzoekers, zoals “de verplichting om regelmatig aan de autoriteiten te rapporteren, het storten van een financiële garantie of de verplichting om op een specifieke plaats te blijven". Het koninklijk besluit dat deze alternatieven moet implementeren, is nog niet goedgekeurd. Om aan de opvangrichtlijn te voldoen, moeten deze alternatieve maatregelen ook gelden voor asielzoekers aan de grens.

België heeft momenteel geen alternatieven voor detentie in een gesloten centrum voor volwassenen. Niettemin zou men inspiratie kunnen vinden in maatregelen in de wetgeving genomen om het risico op onderduiken tegen te gaan (regelmatige rapportering aan de gemeentelijke autoriteiten, afgifte van een kopie van een identiteitsbewijs, financiële garanties); maatregelen die nog onvoldoende geïmplementeerd werden. Andere alternatieve maatregelen bestaan over de hele wereld, zoals de keuze van een garant, de selectie van een domicilie, een gedesigneerde verblijfplaats, een verblijf in gemeenschap of huisarrest.

Twee soorten alternatieven werden daarentegen geïmplementeerd voor gezinnen met minderjarige kinderen. Deze zijn thuisverblijf in het kader van een overeenkomst en terugkeerwoningen.

Met betrekking tot thuisverblijf in het kader van een overeenkomst, kunnen gezinnen in irregulier verblijf en die in staat zijn om zichzelf te onderhouden, thuis wonen als een alternatief voor detentie door zich te onderwerpen aan bepaalde voorwaarden met sancties in geval van niet-naleving.

Wat de terugkeerhuizen betreft, kunnen sinds 2008 gezinnen in irregulier verblijf die het voorwerp zijn van een beslissing tot verwijdering, of die werden teruggeleid naar de grens en aan wie een beslissing tot detentie werd meegedeeld, er worden ondergebracht. Dit vormt een alternatief voor hun detentie in een gesloten centrum.

In 2017 werden er 171 gezinnen, of in totaal 567 personen (327 kinderen en 240 volwassenen) in vastgehouden. 148 families verlieten een terugkeerhuis. Hiervan werd 37% verwijderd, 34% ontsnapte en 29% werd vrijgelaten. Van de 51 families die uit een terugkeerhuis ontsnapten, werden er 33 aangehouden op het grondgebied, 14 aan de grens en 4 waren Dublin-gevallen.

Myria heeft al een aantal problematische punten naar voren gebracht in de uitvoering van dit project (gebrek aan materiaal, beperkte toegang tot onderwijs, met name secundair onderwijs, beperkte sociale steun, enz.). Myria is echter van mening dat, als deze tekortkomingen negatieve gevolgen hebben voor de situatie van minderjarigen, dit alternatief onontbeerlijk blijft voor België om een beleid inzake menselijke migratie te voeren dat internationale verplichtingen respecteert.

Terwijl de autoriteiten wijzen op het beperkte aantal uitwijzingen vanuit deze terugkeerwoningen, moeten we ervoor opletten deze cijfers niet puur rekenkundig te zien: een aantal gezinnen accepteert, via deze terugkeerwoningen, een frustrerend einde van een lang migratieproject, dat per definitie erg moeilijk is.

Myria wenst zijn principiële bezwaren tegen de detentie van gezinnen met kinderen te herhalen.

Myria beveelt aan:

- de middelen te versterken voor de alternatieven voor detentie - het opzetten van een regelmatige en transparante evaluatie van bestaande alternatieven om een verbetering mogelijk te maken

- de ontwikkeling van andere alternatieven, zoals regelmatig rapporteren bij de autoriteiten, de afgifte van een identiteitsbewijs, of de storting van een financiële garantie, de keuze van een garant, een aangewezen verblijfplaats, gemeenschappelijk wonen, etc.

- dat de alternatieven niet uitsluitend voorbehouden worden voor gezinnen met kinderen, maar ook voor volwassenen zonder kinderen (personen in irregulier verblijf en aanvragers van internationale bescherming op het grondgebied of aan de grens).